ADR (Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması), tehlikeli maddelerin, insan sağlığına ve çevreye zarar vermeden, güvenli ve düzenli şekilde kamuya açık karayolu ile taşınmasını sağlayan bir yönergedir, Bu yönerge, taşıma faaliyetinde yer alan gönderenlerin, alıcıların, dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, ambalajlayanların, taşımacıların ve tehlikeli madde taşıyan her türlü aracın operatör ve sürücülerinin sorumluluk, yükümlülük ve çalışma koşullarını da belirler. Bu yönetmelik kapsamında alınan belgelere ve sertifikalara ADR belgesi denir.

ADR belgesinin alınması için yönetmelikte yer alan şartların karşılanması gerekir. Ancak bu şartlar taşınan tehlikeli maddenin yer aldığı sınıfa göre (radyoaktif, gaz, benzin vb.) değişir. Tehlikeli maddenin yer aldığı sınıfın gerektirdiği taşıma koşulları, her aşamada görev alan personelin eğitimi, yeterlilik sertifikaları gibi belgelerin yanı sıra taşımacılığın yapıldığı tanker vb. araçlar da ADR hükümlerine uygun şekilde hazırlanmış olmalıdır. ADR hükümlerini yerine getiren kamu ya da özel kuruluşların belgeleri Ulaştırma Bakanlığı tarafından verilir. Ulaştırma Bakanlığı, belgeyi bizzat verebileceği gibi, bu faaliyeti yetkilendirdiği kamu ya da özel kuruluşlar aracılığı ile de yürütebilir. Belgenin belirli aralıklarla yapılacak denetimleri de aynı şekilde Ulaştırma Bakanlığı ya da yetkilendirdiği kurumlar aracılığı ile yapılır.

ADR(Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması) Türkiye’de 1 Ocak 2011’de yürürlüğe girecek. Şu anda yürürlükte olmamasına rağmen Avrupa ülkeleri uluslar arası taşımacılık yapan kurumlardan ADR hükümlerine uygun taşımacılık yapmasını talep ediyor. ADR hükümleri ülkemizde yürürlüğe girdiğinde ise, tehlikeli madde taşımacılığı yapan kuruluşlar için yasal yaptırımlar ve ihlali halinde cezai yaptırımlar uygulamaya koyulacak. Bu nedenle, tehlikeli madde taşımacılığı yapan kuruluşların ADR belgesini almaları çok yakın zamanda zorunlu hale gelecek.

Avrupa Anlaşması ve Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmeliğe göre, uluslar arası tehlikeli madde taşımacılığı yapan her türlü kamu ya da özel kuruluşu kapsamaktadır.

Tehlikeli madde kapsamına giren ürünler genel olarak, her türlü yanıcı, parlayıcı, patlayıcı ve radyoaktif maddeleri içerir. Bu maddeler, ADR Ek-A’ da sınıflandırılmış ve bunlara ilişkin gereklilikler ilgili hükümlerde açıklanmıştır.

ADR belgesi için etkin bir danışmanlık hizmeti, kuruluşlar için çok faydalı olacaktır. ADR belgesi, kapsamı oldukça geniş bir yönergedir. Tehlikeli madde türlerinin sınıflara ayrılması ve her bir sınıfın gerektirdiği koşulların farklı olması sebebiyle konuya hakim kişilerin vereceği danışmanlık hizmeti belgelendirme sürecinin daha kısa sürede ve sorunsuz tamamlanmasına imkan verir. Maddenin yüklenmesinden teslim edildiği ana kadar tüm sürece ve sürece dahil personele ilişkin şartlar içeren ADR hükümlerinin eksiksiz bir şekilde yerine getirilebilmesi ancak etkin bir eğitim süreci ve uygulamalara kanıt dokümantasyonun profesyonelce hazırlanması ile gerçekleşebilir. Bu nedenle, ADR belgelendirme sürecinde, danışmanlık ve eğitim hizmeti, kuruluşlara çok büyük kolaylık sağlayacaktır.

ADR, Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması’nı temsil eden bir kısaltmadır. Bu anlaşma ile tehlikeli maddelerin uluslar arası taşımacılığında operasyonların insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyecek şekilde yapılandırılması taraflarca kabul edilmiştir. Bu yönetmeliğe göre, tehlikeli madde taşımacılığında ambalajlama, dolum, nakliye, boşaltma yapan firma ya da kişiler ile bu süreç boyunca kullanılan paket, kutu, ambalaj, tanker gibi araçların üreticileri ADR kapsamındadır.

ADR yönetmeliği, Birleşmiş Milletler Ekonomi Komisyonu nezdinde 30 Eylül 1927 tarihinde yapılmış ve 29 Ocak 1968’de yürürlüğe girmiştir. ADR yönetmeliği, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 3 kez revize edilmiş ve son hali olan ‘ADR 2003’ 1 Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kabul edilen son versiyon ECE/TRANS/160 adıyla iki cilt halinde yayınlanmıştır. Şu anda bu yönetmeliği kabul edip yürürlüğe koyan 43 ülke vardır. Almanya, Avusturya, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere ve Kuzey İrlanda, İspanya, İsviçre, İtalya, Norveç, Kıbrıs, Romanya ve daha birçok ülkede ADR yönetmeliği yürürlüktedir. Türkiye’de ise yönetmelik henüz yürürlüğe girmemiştir.

Türkiye ADR yönetmeliğini 30 Kasım 2005 tarihli ve 5434 sayılı kanun ile kabul etmiş ancak gerekli koşulların hazır olmaması nedeniyle yürürlüğe koyamamıştır. Kanunun kabulünden itibaren yürürlüğe girme tarihi birkaç kez ertelenmiş ve son olarak 1 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğe girmesi kararlaştırılmıştır. ADR yönetmeliğinin yürürlüğe girmesine karar verilen son tarihle ilgili henüz bir erteleme kararı gündemde değildir.

ADR yönetmeliğinin kapsamının genişliği, ADR belge çeşitlerinin de çokluğuna neden olmaktadır. Tehlikeli madde taşımacılığında kullanılan her türlü ekipman ve aracın ADR uygunluk belgesi olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, bu ekipmanları kullanan personelin ve özellikle taşımacılığın yapıldığı tanker ve benzeri araçları kullanan sürücülerin ADR belgesi olması zorunludur.

ADR yönetmeliğinin henüz yürürlüğe girmemiş olması nedeniyle ADR belgelendirme faaliyetleri yurtdışı belgelendirme kuruluşları aracılığıyla yapılabilmektedir. Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile birlikte, belgelendirme işlemi Ulaştırma Bakanlığı tarafından ya da yetkilendirdiği kuruluşlar aracılığıyla yapılacaktır.

ADR kapsamındaki yükleyicilerin sorumlulukları, söz konusu tehlikeli maddenin teknik özelliklerine göre, yapılan işlemin hatasız ve en güvenli şekilde yapılmasını sağlayacak ve bunun için gerekli önlemleri alacak şekilde yapılanmaktır. Bunun için sürecin her aşamasındaki personelin gerekli eğitimleri alarak ADR yeterlilik belgesine sahip olmasıdır. Bu eğitimler ADR genel eğitimi, ADR gelişmiş eğitim gibi sınıflara ayrılır. Seçilecek eğitim türü, personelin yaptığı işin hassasiyetine göre belirlenmelidir. Bu eğitim sertifikalarının alınması için, firma, personeli adına ADR eğitimi vermeye yetkili bir kuruluşa başvurarak personele gerekli eğitimi aldırır. Kurs sonunda yapılacak sınavda başarılı olan personel için eğitim kuruluşunun anlaşma yapmış olduğu yurtdışı belgelendirme kuruluşundan ilgili sertifika 15-20 günlük süre içerisinde gelir. Yükleyici firmanın dikkat etmesi gereken bir diğer husus ise, kullanılan malzemelerin (kutu, ambalaj, dolum ekipmanları vb.) ADR yönetmeliğine uygun şekilde üretilmiş olmasıdır. Bunun ispatı olarak bu malzemelerin ADR’ye uygunluk sertifikaları firma tarafından talep edilmelidir.

İmalat firmasında çalışan personel yaptıkları işe yönelik ADR eğitimleri ya da genel ADR eğitimi almalıdırlar. Personel yaptığı işin teknik şartları konusunda yeterli bilgi ve eğitime sahip olmalıdır. Bu eğitimler yetkilendirilmiş eğitim kuruluşlarından sağlanabilir.

İmalatçı firmalar işlerini ADR kapsamında yürütmekten sorumlu oldukları kadar, bu işlere kanıt oluşturan dokümantasyonun uygun şekilde hazırlanmasından da sorumludurlar. Yapılan işlere ait prosesler, eğitimler ve diğer bütün işleyiş kayıt altında tutulmalı ve uygun şekilde dokümante edilmelidir. Bu sağlayacak olan uygun kalite sistemi oluşturulmalıdır.

İmalatçı firma ADR belgesi için yeterlilik şartlarını sağlamada mutlaka danışmanlık hizmeti almalıdır. ADR yönetmeliği, kapsamı çok geniş ve tehlikeli madde taşımacılığı ile ilgili birçok süreci bir arada ele alan bir belge olduğundan firmaların sadece kendilerini ilgilendiren hükümleri bu belge içinden doğru şekilde ayıklamaları ve uygun şekilde yerine getirmeleri oldukça zordur. Bununla birlikte, ADR hükümleri uygun şekilde yerine getirilmiş olsa dahi bu işleyişin firmaya özgü bir kalite politikası içine adapte edilmesi ve dokümantasyonu, deneyimsiz bir firma için büyük zaman kaybı ve gereksiz bir uğraşa sebep olacaktır. Bu nedenle, ADR yönetmeliğinin gerekleri hakkında yeterli bilgiye sahip ve kalite sistemi oluşturma dokümante etme konusunda uzman danışmanlardan yardım almak firma için kolaylık olacaktır. Danışman firmanın vereceği hizmet, ADR yönetmeliğinin şartlarının sağlanmasında ve firmanın yapısına uygun bir kalite sistemi oluşturulmasında firmaya yardımcı olmaktır. Danışman firma Personel eğitiminin sağlanması, kalibrasyon ve testleri nerede ve nasıl yapılacağı gibi konularda da gerekli bağlantıları kurabilir ya da firma adına gerekli araştırmaları yapabilir. Gerekli dokümantasyonun hazırlanması konusunda firmaya yardımcı olur ve tüm şartlar sağlandığında yetkilendirilmiş denetleme kuruluşu ile irtibata geçerek belgelendirme için firma adına başvuruda bulunabilir. Belgelendirme sonrasında yapılacak rutin denetimlerde de firmaya danışmanlık hizmeti verebilir.

İmalatçıların ADR belgesi almamasından doğan iki tür yaptırım söz konusudur. Bunlardan ilki, Yasal yaptırımlardır. Şu anda ülkemizde ADR yönetmeliğinin yürürlüğe girmemiş olması sebebiyle ADR belgesi yokluğu henüz yasal bir sonuç doğurmamaktadır. Ancak 2011’den itibaren ADR kapsamında çalışmasına rağmen ADR yönetmelik hükümlerini karşılamayan kuruluşlara cezai yaptırımlar uygulanacaktır. Bu cezai yaptırımlar, ihtarlar, idari para cezası ve faaliyet durdurma şeklinde uygulanacaktır. Yaptırımlardan ikincisi, yani yasal olmayan yaptırım ise ticari koşulların yaptırımıdır. Ülkemizde yürürlükte olmamasına rağmen, 43 ülkede uygulanmakta olan ADR yönetmeliği, tehlikeli maddelerin uluslar arası taşımacılığını yapan firmaların ADR uygunluğunu şart koşmaktadır. Bu ülkelerle ticari ilişki içinde olan Türk firmaları ise ticareti devam ettirebilmek için ADR şartlarını yerine getirmeye mecbur kalmaktadır. ADR hükümlerindeki, taşımacılıkta kullanılan her türlü aracın ve ekipmanın ADR’ye uygun olarak üretilmiş olması şartı nedeniyle, taşımacılık yapan kuruluşlar ADR şartlarına uygun olarak üretilmiş araç ve ekipmanları tercih etmektedirler. Dolayısıyla imalatçılar için ADR’ye uygun üretim yapmak ticari varlıklarını sürdürmek açısından zorunlu hale gelmektedir.

İmalatçı firmaların kullandıkları hammadde ve yarı mamullerin güvenilirliği sağlanmış olmalıdır. Bu girdilerin uygunluk kontrolleri yapılmalı, sertifikaları kontrol edilmeli ve teknik özellikleri konusunda bilgi sahibi olunmalıdır.